Domatesin koruyucu özellikleri nelerdir?

Prof. Dr. Temel Yılmaz, domatesin tarihçesini ve sağlık açısından önemini açıkladı. Beslenme Uzmanı Begüm Demircan ise domatesin koruyucu 10 özelliğini sıraladı.

Özellikle son yıllarda yapılan çalışmalar domatesin, besin piramidindeki değerinin giderek arttığını gösteriyor. Besin değerinin yüksekliği dışında domatese kırmızı rengi veren “likopen”, güçlü bir antioksidan ve kanserden koruyucu. Bu nedenle “Son yıllarda yıldızı parlayan bir meyve” diyorum; çünkü domates artık sebze olarak kabul edilmiyor.

Bask mutfağındaki yeri
San Sebastian, İspanya’nın kuzeyinde Fransa sınırına yakın Avrupa’nın yiyecek içecek konusunda gurme merkezlerinden. San Sebastian’ın Avrupa’nın en fazla Michelin yıldızlı restoranlarına sahip olduğu söylenir. Şehirdeki gurme restoranları ve mönülerini Fatih Altaylı ve Ertuğrul Özkök gayet keyifli bir şekilde yazmış. Ama ben San Sebastian’a ilk gittiğimde en çok dikkatimi çeken nokta, domatesin Bask mutfağındaki yeri idi.

Tüm İspanyollar kahvaltıya, taze domates püresinin üzerine biraz zeytinyağı ve karabiber ekleyip yanında kahverengi ekmekle başlıyor. Öğle ve akşam hemen bütün gurme restoranlarda yemeklerin yanında mutlaka domates salatası bulunur. Bask bölgesinin “tapas”ı sayılan hemen her “pintoix” içinde mutlaka bir parça domates görebilirsiniz.

Domates sadece Bask bölgesinde değil, İspanya’nın hemen her yerinde çok önemseniyor. Valencia bölgesinde her yıl ağustos ayında Bunol şehrinde “La Tomatina” adında domates festivali düzenlenir. 20-30 bin kişi festival boyunca domates mönülü yemekler yer ve birbirleriyle kıran kırana domates savaşları yaparlar.

Domatesin tarihçesi yeni
Binlerce yıldan beri bilinen buğday ve tahıla göre domatesin yaklaşık 600 yıllık bir tarihi var. Güney Afrika’daki Ant Dağları ve Güney Amerika’nın güneyinden kaynaklandığı söylenir. Colomb’un Amerika’yı keşfi sonrasında ancak 1550 yıllarında Avrupa’ya taşınan domates, bir süre kıymeti bilinmemiş ve süs bitkisi muamelesi görmüş önemli bir besin.

Domatesin besin olarak ilk değerlendirilişi İtalyanlar tarafından keşfedildiği zamanlarda olmuş. Sarı olan domatese İtalyanlar “poma d’oro” yani “altın elma” diyorlar. İspanyollar tomate, İngilizler de aşk meyvesi “love fruit” ismini veriyor. Değeri geç anlaşılan ve bir dönem neredeyse zehirli ilan edilerek tüketilmeyen domates, günümüzde ise en faydalı gıdalar arasında. Domates Avrupa’da ilk kez İtalyanlar tarafından kullanılmaya başlandı.

1500’lü yılların ortalarına kadar İtalya’da pizzalar domatessiz olarak yapılırdı. Pizzaya domates eklendikten sonra domates kullanımı İtalya’da çok yaygınlaştı. Daha sonra bütün Avrupa’ya yayıldı. Osmanlı mutfağında Avrupa’dan daha önce Fatih Sultan Mehmed’in sofrasında domates bulunduğu söylenir.

Meyve mi, sebze mi?
Genel olarak çekirdekleri içinde olan ve çiğ yenilen bitkiler meyve, buna karşılık yaprakları olan ve pişirilerek yenilen bitkiler sebze olarak isimlendirilir. Bu sınıflamaya göre her ne kadar sebze grubu içinde anıyorsak da pek çok kişinin bildiğinin aksine, botanik olarak domates bir meyvedir. Latince ismi de zaten bunu kanıtlar nitelikte; “poma amoris minora lutea”, yani “küçük sarı sevgi meyveleri”. Domates meyve gibi çiğ olarak yenilebilir, ama aynı zamanda pişirilerek de diğer yiyeceklere ek ya da sos olarak alınabilir. Domates aslında yemeklerin bir jokeri, her yere girebilir.

Likopen, kanser önleyici
Domates araştırıldığında, en ön plana antioksidan özelliği çıkıyor. Antioksidanın kaynağı likopen, parlak kırmızı bir karotenoid pigment. Adı Latince “lycopersicon”dan geliyor. Likopen insan vücudunda bulunan en yaygın karotenoid ve en güçlü antioksidanlardan biri. E vitamininden nerdeyse on kat güçlü bir antioksidan özelliği var. Kanserden koruyucu. Dördüncü Beslenme ve Sağlıklı Yaşam Zirvesi’nde en ilgi çeken konuşmalardan biri Emory Üniversitesi Winship Kanser Enstitüsü’nden Prof. Dr. Ömer Küçük’ün konuşmasıydı. Bu konuşmada domates ile prostat kanseri arasında ilişkiyi inceleniyor ve kansere karşı koruyucu özelliğini gösteriyor.

Öncelikle domates ve domates grubu besinler (domates salçası, domates sosu, domates püresi, ketçap) ve pembe greyfurt, karpuzda bulunuyor. 100 g karpuzda 4-5 mg likopen var. Karpuz ne kadar kırmızıysa likopen oranı da o kadar yüksek oluyor. Domates, likopen alımının yüzde seksenini oluşturuyor.

100 g olgun çiğ domateste 3 mg likopen bulunuyor. İnsan vücudundaki likopen molekülleri halka şeklinde dizilime sahipken, domatestekiler çizgi şeklinde. Pişirildiğinde halka şekline geçiyor ve emilimi artıyor. Bu nedenle domatesi ısıl işlem görmüş halde ve hatta bir miktar yağla birlikte tüketmek likopen emilimini daha da artıracak bir yöntem.

Yazı: Prof. Dr. Temel Yılmaz

Domatesin koruyucu 10 özelliği
Beslenme Uzmanı Begüm Demircan, domatesin bir besin olarak koruyucu 10 özelliğini özetledi.
Domates en güçlü antioksidanlardan biri.

Her gün düzenli olarak ama kabuğu ile yiyin.

Domates C vitamini deposu. Bir bardak domates suyu günlük C vitamini ihtiyacının yaklaşık yüzde 75’ini karşılıyor.

Cilt sağlığının korunmasında etkili. Cildin esnek kalmasını sağlıyor, yenilenmesini destekliyor.

Ultraviyole ışınlarına karşı koruyucu. Araştırmalar domates yiyenlerin, yemeyenlere göre zararlı güneş ışınlarından yüzde 33 daha az etkilendiğini gösteriyor.

Kanserden (özellikle prostat) koruyucu. Likopenin de dahil olduğu birçok flavonoid ve karotenoid açısından zenginliği nedeniyle, güçlü antioksidan.

İltihaplı hastalıklar ve hatta kanserin önlenmesinde etkili.

Zengin antiinflamatuar özelliği sayesinde kalp ve damar hastalıklarına karşı koruyucu özelliğe sahip.

K vitamini ve kalsiyum içeriği ile kemik sağlığını destekleyici.

Potasyum içeriği kan damarları ve arter gerginliğinin azalmasında etkili. Hipertansiyona karşı koruyucu.

Zengin lif yapısı nedeniyle sindirim sistemi için güçlü bir yardımcı. Bir domates ortalama 1.2 g diyet lifi içeriyor.

Yazı: Beslenme Uzmanı Begüm Demircan

Domatesin faydaları

Domates A, B ve C vitaminleri ile demir, potasyum, kalsiyum ve fosfor mineralleri bulunuyor. İşte domatesin diğer faydaları…

– Prostat kanserini önlemeye yardımcı olur.
– Kalp krizi riskini azaltır.

– Mide ve bağırsak sisteminin düzenli çalışmasını sağlar.
– Felç ve katarakt hastalığına yakalanma riskini azaltır.

– Romatizma hastalığına faydalıdır.
– İdrar sökücüdür.

– Kabızlığı giderir.
– Kanı temizler.

– Cilde tazelik kazandırır.
– Nezle ve gribe karşı koruyucudur.
– Yaşlanmayı geciktirir.