Kemik iliği nakli hangi hastalıklarda uygulanır?

Hematoloji Uzmanı Doç. Dr. Ender Soydan kemik iliği nakli hakkında merak edilen soruları şöyle yanıtlıyor:

“Kemik iliği ya da kök hücre nakli; sağlıklı kök hücrelerin bir kişiden diğer kişiye (allojeneik) ya da kişinin kendi (otolog) hücrelerinin önceden toplanarak sonradan kendisine aktarılması işlemidir. Allojeneik kök hücre kaynağı olarak HLA uyuşumlu sağlıklı akraba ya da akraba dışı vericiler, kordon kanı ya da yarı yarıya uyuşumlu anne-baba-çocuk ya da kardeşler kullanılabilir. Otolog kök hücre kaynağı, kişinin kendisidir.”

Hangi Hastalıklarda Uygulanır?

Kök hücre nakli, uygulanan tedavilerden beklenen faydayı görmemiş lösemi, lenfoma, miyelodisplastiksendrom, multiplemyelom, kemik iliği yetmezliği (ağır aplastik anemi) gibi hastalıklarda önerilen bir tedavi seçeneğidir.

Otolog kök hücre nakli; yüksek doz tedavi uygulamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Kök hücreler, yüksek doz tedavinin kemik iliğinde oluşturduğu hasarı önlemek amacı ile kullanılır.

Allojeneik kök hücre naklinin uygulandığı başlıca hastalıklar şunlardır:

•Akut miyeloid lösemi (AML)
•Kronik miyelositik lösemi (KML)
•Kronik lenfositik lösemi (KLL)
•Hodgkin dışı lenfoma (HDL)
•Hodgkinlenfoma(HL)
•Miyelodisplastiksendrom (MDS)
•Ağır aplastik anemi (AAA), kemik iliği yetmezliği ile giden diğer durumlar (Fanconianemisi, paroksismalnocturnalhemoglobinüri, saferitroidaplazi)

Otolog kök hücre naklinin uygulandığı başlıca hastalıklar ise şunlardır:
•Multiplmyelom(MM)
•Hodgkinlenfoma
•Hodgkin dışı lenfoma
•Akut miyeloid lösemi (bazı alt gruplarda)

Kemik iliği naklinde hücreler nasıl toplanır?

Sağlıklı vericiden kök hücre toplamanın iki yöntemi vardır. Bunlardan ilki kemik iliğinden kök hücre toplamaktır ki; bu yöntemde verici ameliyathanede genel anestezi ile uyutulur ve özel iğneler kullanılarak vericinin kalça kemiğinden kemik iliği toplama işlemi yapılır. İkinci yöntem ise, vericiye büyüme faktörü uygulanılarak kemik iliğinden dolaşan kana yönlendirilen kök hücrelerin aferez cihazı aracılığı ile vericinin kol damarlarından toplanması yöntemidir.

Kemik iliği nakli nasıl yapılır?

Kök hücreler hastaya damar yolu aracılığı ile verilir. Bunun için genellikle santral ve nözkateter adı verilen, damar içi yerleştirilen aparatlar kullanılır.

Kemik iliği naklinin aşamaları nelerdir?

Nakil ünitesi içinde geçen süreci üç aşamaya ayırabiliriz. İlk aşama “hazırlık rejimi” adını verdiğimiz tedavi sürecidir. Bu dönemde hastanın hastalığı ve yaşına göre uygun olan bir tedavi seçilir. Tedavi süresi uygulanan protokole göre değişir. Hazırlık rejimin özetle üç temel amacı vardır: Hastada tespit edilemeyecek orandaki hastalıklı hücrelerin yok edilmesi, hastanın kemik iliğinin boşaltılarak verici hücrelerine yer açılması ve hastanın bağışıklık sistemi baskılanarak verici hücrelerine reaksiyon göstermesinin engellenmesi. İkinci aşama; kök hücrelerin verilmesidir. Üçüncü aşama ise vericinin kök hücrelerinin alıcının kemik iliğinde çoğalması aşamasıdır.

Hastalar nakil ünitesinden taburcu olduktan sonra nakil polikliniğinde takip edilirler. Takip sıklıkları durumlarına göre değişmekle birlikte ilk 3 aylık erken dönemde haftada bir ya da iki haftada bir olacak şekilde ayarlanır. İlk bir yıl dolana kadar mutlaka ayda bir kontrolleri yapılır. İleri dönemde hastanın durumuna göre kontrol süreleri belirlenir.

Kemik iliği nakli sonrası görülebilecek sorunlar nelerdir?

Nakil sonrası erken ve geç dönemde karşılaşılan sorunların başında graftversushost hastalığı (GVHH)gelir. Bu vericiye ait bağışıklık sistemi hücrelerinin alıcıya karşı başlattığı bir savaştır ve vücudun çeşitli dokularında hasar oluşturur. En sık hasar gören dokular cilt, karaciğer ve mide-bağırsak sistemidir. Ciltte kızarıklık, kaşıntı, mide-bağırsak sisteminde bulantı, kusma, ishal ve karaciğerde testlerde bozulma ile ortaya çıkar. HLA tam uyuşumlu kardeş vericilerden yapılan nakillerde yuzde 30-40; akraba dışı vericilerden yapılan nakillerde ise yuzde 60-70 oranında görülür.

Verilen kök hücrelerin alıcı kemik iliğinde yerleşip çoğalamaması ikinci önemli sorundur. Kan değerlerine bakılarak değerlendirilir ve bu koşulda yeniden nakil yapılması gündeme gelir. Hastalık nüksü yani nakilden sonra hastalığın yeniden ortaya çıkması diğer bir sorundur.
Nakil sonrası fırsatçı enfeksiyonlar sık görülmektedir. Bu nedenle hastaların enfeksiyondan korunma yöntemlerine dikkat etmeleri çok önem taşımaktadır.

Kemik iliği nakli sonrası geç dönemde karşılaşılabilecek sorunlar nelerdir?

Kemik iliği nakli sonrası karşılaşılabilecek sorunlar bazen uzun süreli olup hastanın normal yaşamına dönmesini zorlaştırarak fiziksel zorlukların yanında ruhsal zorlukları da beraberinde getirebilirler. İlerleyen yıllarda karşılaşılabilecek sorunlar şunlardır:

•Hormonal dengesizlikler
•Tiroid fonksiyon bozuklukları
•Katarakt
•İskelet-kas sistemi şikâyetleri
•Cilt değişiklikleri
•Saç ve saçlı deriye ait değişiklikler
•Osteoporoz
•Üreme sistemine ait değişiklikler
•İkincil kanserler

Hangi durumlarda hekime başvurulmalıdır?

•Ateş
•Nefes darlığı
•Bulantı, kusma
•İshal
•Vücutta kızarıklık ve kaşıntı
•Başağrısı
•Görme bulanıklığı
•İdrarda yanma ve kanama
•Ağızda yara
•Kateter bölgesinde kızarıklık, ağrı

Pembenar Özel